Co to jest wyobraźnia przestrzenna?
Wyobraźnia przestrzenna to jedna z kluczowych umiejętności poznawczych, która rozwija się najbardziej u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. To inaczej zdolność do myślenia przestrzennego, czyli – wizualizowania sobie „w głowie” różnych jakości przestrzennych, takich jak np. kształty czy kolory brył, odległości między elementami i ich wzajemne ułożenie, struktura ulic w mieście. Percepcja przestrzenna wiąże się także ze zdolnością do zmiany perspektywy podczas śledzenia obiektu w ruchu, a także ze świadomością własnego usytuowania w przestrzeni oraz koordynacją wzrokowo-ruchową, czyli umiejętnością synchronizowania ułożenia ciała z tym, co akurat widzimy.
Dobrze rozwinięta wyobraźnia przestrzenna jest kluczowa do wykonywania wielu, tylko pozornie prostych czynności: odczytywania map (na przykład w centrum handlowym) i sprawnego odnajdywania drogi do celu, jazdy na rowerze czy hulajnodze, prowadzenia samochodu, uprawiania sportów, przygotowywania rysunków technicznych i modeli i in.
Prawidłowy rozwój umiejętności przestrzennych u dzieci
Wyobraźnia przestrzenna tak naprawdę rozwija się już od narodzin dziecka (już tygodniowy noworodek będzie w stanie dostrzec duże kształty czy kontury) i jest dynamicznym procesem, który swój najintensywniejszy przebieg osiąga w ciągu pierwszych kilku lat życia człowieka. Kształtowanie się percepcji przestrzennej obejmuje m.in. naukę rozróżniania kształtów, kolorów, faktur, określania wzajemnego położenia obiektów, szacowania, co jest bliżej, a co dalej od obserwatora, a następnie – rozpoznawania struktur i wzorów. Co ważne, rozwój umiejętności przestrzennych u dzieci ma charakter polisensoryczny, dlatego tak ważne jest, aby ćwiczenia percepcji przestrzennej u maluchów angażowały wszystkie zmysły, poznanie dodatkowych jakości obiektu (np. wagi, faktury) pomaga wykonywać operacje myślowe z jego udziałem.
Równolegle do rozwoju umiejętności przestrzennych u dzieci wykształca się zasób słownictwa przestrzennego, słowem – malec uczy się nazywać różne jakości i relacje przestrzenne. Nie zawsze jest to łatwe, zwłaszcza wtedy, kiedy dziecko słyszy, że „jest na coś za małe” w znaczeniu „za młode” i stosuje to określenie do miar przestrzennych.
Dzieci z rozwiniętą wyobraźnią przestrzenną potrafią między innymi zmienić perspektywę patrzenia na obraz oraz planować sekwencje ruchów, np. przy budowaniu z klocków, tak, aby zaprojektowana bryła się nie przewróciła. Radzą sobie także ze sklejaniem modeli czy układaniem puzzli. Rozbudowana wyobraźnia przestrzenna pomaga też w nauce pisania, rysowania czy kolorowania.
Od prawidłowego rozwoju umiejętności przestrzennych dziecka zależy kształtowanie się innych zdolności poznawczych: grafopercecji, grafomotoryki, koordynacji wzrokowo-ruchowej i in.
Zabawy rozwijające wyobraźnię przestrzenną
A jak wspierać dziecko w kształceniu myślenia przestrzennego? Jakie zabawy stymulują rozwój wyobraźni przestrzennej?
czytanie tekstów i prowadzenie rozmów zawierających precyzyjne określenia przestrzenne – liść jest brązowy, lekki i leży pod drzewem, na ławce siedzi mały piesek, gazeta jest cała pozaginana, ta piłeczka jest miękka w dotyku, ale nie turla się daleko i dobrze, żabka skacze wysoko etc.
zabawa z wyszukiwankami (plakatami lub puzzlami) – można bawić się nią na sposób opisywany w powyższym punkcie, tj. śledzić wzrokiem pełne szczegółów ilustracje i rozmawiać na temat obecnych na nich przedmiotów – ich koloru, kształtu, rozmiaru, usytuowania w przestrzeni itp.,
- zabawa w chowanego,
- zabawa w ciepło-zimno lub szukanie ukrytego skarbu,
- ciuciubabka!
- podchody!
- rysowanie prostej mapki lub schematu pomieszczenia,
- zabawa klockami i puzzlami,
- składanie modeli przestrzennych,
- lepienie z plasteliny i masy plastycznej i in.
Trening mindfulness i joga – wsparcie w rozwoju umiejętności przestrzennych u dzieci
Innymi (mniej może popularnymi w pracy z dziećmi) formami rozwoju umiejętności przestrzennych są trening uważności oraz praktykowanie jogi! Karty do treningu uważności od Kapitana Nauki pomagają dzieciom zbudować świadomość własnego ciała (w tym także jego ulokowania w przestrzeni), nauczyć się uważnego obserwowania otoczenia. W kontekście rozwoju percepcji przestrzennej szczególnie pomocne są chociażby takie ćwiczenia, jak: jazda na wyimaginowanym rowerku, wyobrażanie sobie szybującego latawca, przytulanie się w myślach do wielkiego drzewa czy powolne przyglądanie się sobie w lustrze. Z kolei Karty do jogi – za sprawą prostych i dobrze przemyślanych asan dla dzieci – pomagają uczyć się koordynacji wzrokowo-ruchowej i orientacji w przestrzeni. Zapisane na kartach polecenia zachęcają dzieci do naśladowania swoim ciałem ruchów, pozycji i kształtów charakterystycznych dla różnych zwierząt lub artefaktów: kotka, pieska, delfina czy błyskawicy.
