Jak chronić dziecko w sieci? 5 zasad bezpiecznego korzystania z Internetu: poradnik dla rodzica

Spis treści

1. Jak powinna wyglądać edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci?
2. 5 zasad bezpieczeństwa w sieci
3. Rozmawiajcie o Internecie i wspólnie uczcie się zasad bezpieczeństwa w sieci
4.Stosujcie zasadę ograniczonego zaufania w Internecie i porozmawiajcie o empatii
5.Przygotujcie komputer na niebezpieczeństwa w sieci i uważajcie na cyberprzestępców
6.Wprowadźcie blokadę szkodliwych dla dzieci treści
7.Uważajcie na uzależnienie od Internetu i/lub komputera!
8.Zasady bezpiecznego korzystania z Internetu przez dzieci – podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że Internet jest niezwykle przydatnym i właściwie niezbędnym dzisiaj narzędziem informacyjno-komunikacyjnym. Przynosi także wiele korzyści dzieciom i młodzieży – poszerza horyzonty, daje możliwość nawiązania nowych relacji, jest źródłem wiedzy, dostarcza nowych multimedialnych narzędzi do nauki, a wreszcie – wyrównuje szanse edukacyjne. To jednak tylko jedna strona medalu. Na dziecko czyha w sieci wiele niebezpieczeństw. Nie należy oczywiście demonizować Internetu i przekreślać wszystkich jego zalet, ale, aby się nimi w pełni cieszyć, koniecznie musimy przekazać najmłodszym użytkownikom zasady bezpiecznego korzystania z sieci oraz podstawy cyberhigieny. Jak to zrobić? Oto krótki poradnik dla rodziców złożony z 5 zasad!

Jak powinna wyglądać edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci?

Badania pokazują, że dzieci korzystają z Internetu na coraz większą skalę. Okazuje się także, że po świecie cyfrowym coraz liczniej zaczynają się poruszać młodsze dzieci, tj. jeszcze przed ukończeniem 6. roku życia. Tym samym rośnie odpowiedzialność dorosłych za bezpieczeństwo korzystania z Internetu przez dzieci. Kto tak naprawdę odpowiada za edukację w zakresie bezpieczeństwa w sieci? 

Największa odpowiedzialność ciąży zdecydowanie na rodzicach czy opiekunach, którzy decydują, kiedy dziecko zaczyna korzystać z sieci, oraz powinni nie tylko mówić, lecz także pokazywać swoim zachowaniem, jak ma wyglądać dobra cyberhigiena. Kłopot jednak w tym, że często sami rodzice nie czują się dostatecznie kompetentni w sprawach cyfrowego bezpieczeństwa lub wręcz wiedzą o nim mniej niż ich dorastające dzieci. Co więcej, badania nierzadko ujawniają, że przekonania rodziców o tym, z jakimi zagrożeniami miało do czynienia ich dziecko w sieci, wyraźnie rozmijają się z rzeczywistością. Stąd tak duże znaczenie mają kampanie społeczne, które uwrażliwiają na problemy dziecięcego korzystania z Internetu i wyraźnie podkreślają, jakie formy przemocy mogą spotkać młodych ludzi w Internecie. Dużą rolę w edukacji o cyberbezpieczeństwie odgrywa także szkoła, w tym spotkania ze specjalistami czy lekcje informatyki. 

5 zasad bezpieczeństwa w sieci

Tak naprawdę lista reguł dotyczących bezpieczeństwa korzystania z Internetu jest nie tylko długa, lecz także stale się zmienia i poszerza o remedia na nowe zagrożenia. Poniżej prezentujemy najbardziej ogólne informacje podzielone na 5 bloków: 

    1. Rozmawiajcie o Internecie i wspólnie uczcie się zasad bezpieczeństwa w sieci.

    2. Stosujcie zasadę ograniczonego zaufania w Internecie i porozmawiajcie o empatii.

    3. Przygotujcie komputer na niebezpieczeństwa w sieci i uważajcie na cyberprzestępców.

    4. Wprowadźcie blokadę rodzicielską szkodliwych dla dzieci treści.

    5. Uważajcie na uzależnienie od Internetu i/lub komputera!

Poniżej rozwijamy każdy z tych punktów.

Rozmawiajcie o internecie i wspólnie uczcie się zasad bezpieczeństwa w sieci

Nie od dzisiaj wiadomo, że dziecko bacznie przygląda się czynom swoich rodziców, a przykład idzie z góry. Nie inaczej jest w przypadku zasad bezpieczeństwa korzystania z Internetu i cyberhigieny, których przestrzegają dorośli. Edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci powinna zatem obejmować nie tylko dzieci, lecz także rodziców i opiekunów. W dynamicznie zmieniającym się świecie wirtualnym, w którym raz za razem wyrastają nowe formy zagrożeń, ważne jest bieżące rozeznanie w sprawach bezpieczeństwa cyfrowego. To od świadomości i wiedzy rodziców zaczyna się właściwa opieka nad dziećmi w środowisku komputerowym i budowanie ich bezpieczeństwa w Internecie. 

Uposażeni w wiedzę, możemy zacząć spokojne rozmowy z pociechami. Spokój jest tutaj kluczowy. Pamiętajmy, by wskazywać na możliwe, konkretne zagrożenia internetowe, nie uciekając się jednak do straszenia dzieci czy demonizowania cyberświata. Przekażmy dziecku, że Internet może być wartościowym narzędziem do nauki, rozrywki czy rozwijania pasji, trzeba jedynie wiedzieć, jak z niego korzystać. Spróbujcie wspólnie ustalić zasady bezpieczeństwa w sieci, które będą obowiązywały zarówno dorosłych, jak i dzieci czy nastolatków: np. konieczność tworzenia silnych haseł, niepodawanie danych wrażliwych itp. Zwróćcie jednak uwagę – w sposób dostosowany do wieku dziecka – na niebezpieczeństwa w Internecie, na które szczególnie narażone są właśnie osoby bardzo młode: przemoc seksualną, pornografię dziecięcą czy treści prezentujące agresję lub zachętę do zachowań autodestrukcyjnych. Jeśli macie wątpliwości, jak przeprowadzić taką rozmowę, możecie skorzystać z porady specjalisty, np. psychologa dziecięcego.

Co ważne, wspólna, szczera rozmowa nie może zostać zastąpiona przez narzucony odgórnie system sztywnych nakazów i zakazów, choćby były one jak najbardziej słuszne. Należy zaprosić dziecko do ustalania najważniejszych zasad bezpiecznego korzystania z Internetu, co nie oznacza, że trzeba iść na zagrażające użytkownikom Internetu ustępstwa. Nasza pociecha powinna jednak czuć opiekę rodzica, nie zaś jego kontrolę. Zwiększa to szanse, że w razie sytuacji kryzysowej, w obliczu zagrożenia internetowego, zwróci się do Was o pomoc. Ustalone zasady nie mogą ograniczać się wyłącznie do dziennego limitu godzin, które młoda osoba spędza w sieci. Należy ustalić między innymi, jakich informacji dziecko nie powinno podawać w sieci, jakich treści nie oglądać, na jakie strony nie wchodzić, jak korzystać z profili w mediach społecznościowych. W przypadku najmłodszych użytkowników Internetu ważne jest, aby rodzic był w pobliżu podczas korzystania z komputera i zapoznawał się regularnie z treścią stron, które dziecko chce odwiedzać.

Stosujcie zasadę ograniczonego zaufania w Internecie i porozmawiajcie o empatii 

Zanim przejdziemy do omawiania technicznych form internetowych zagrożeń, warto zacząć od tego, co może się przydarzyć dziecku w kontaktach z innymi użytkownikami sieci. Podstawą zachowania zarówno dzieci i młodzieży, jak i dorosłych powinna być zasada ograniczonego zaufania. Nie wiemy, kto kryje się za napisaną wiadomością i jakie przyświecają mu intencje. Do podstawowych zasad bezpiecznego korzystania z Internetu należy szczególna ostrożność w podawaniu wszelkich informacji o sobie. Nie wyjawiamy poufnych danych nieznanym osobom, nie dostarczamy żadnych informacji prywatnych – o miejscu zamieszkania, szkole, pracy, zarobkach, problemach zdrowotnych, wieku, wadze, kolorze oczu; nie podajemy imienia, nazwiska, numeru telefonu, numer PESEL i tym podobnych danych. Nie wysyłamy obcej osobie żadnych zdjęć, nawet jeśli wydaje nam się ona godna zaufania. Wszelkie ujawnione dane mogą zostać później użyte w ramach różnych form przemocy: np. stalkingu i prześladowania, podszywania się pod kogoś, zamieszczania wyretuszowanych i zmanipulowanych zdjęć, wykluczania itp. Edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci powinna również obejmować problem pornografii dziecięcej, pedofilii czy groomingu (uwodzenie dzieci i nastolatków w Internecie przez osoby dorosłe w celu wykorzystania seksualnego). Zwróćmy uwagę dzieci, jak unikać podobnych zagrożeń (wprowadźmy też blokadę nieodpowiednich stron), a wreszcie – jak należy reagować na wszelkie treści o charakterze seksualnym, które mogą być do nich wysyłane.

Drugim etapem rozmowy o społecznych kontaktach w Internecie jest konieczność wzbudzenia empatii dziecka czy nastolatka wobec siebie i innych. Zwłaszcza młode osoby padają w sieci ofiarą krzywdzących komentarzy, np. pod zdjęciem, oczerniania (na ich temat rozsyłane są nieprawdziwe plotki), wykluczania z grupy rówieśników, zastraszania czy cyberstalkingu. Sprawcami są nierzadko właśnie osoby w ich wieku. Powinniśmy zatem nie tylko dać dziecku narzędzia do reagowania, kiedy to jego samego lub kogoś z otoczenia spotka taka krzywda, lecz także – uwrażliwić na moc, jaką mają różne zachowania w Internecie. Porozmawiajcie o tym, jakie komentarze pod postami koleżanek i kolegów mogą być krzywdzące, jakich wiadomości na temat innych osób nie należy przesyłać itp. Zwróćcie również uwagę dziecka na prywatność w mediach społecznościowych, przedyskutujcie wspólnie, czym można w bezpieczny sposób dzielić się z innymi.

Podsumowując: z jakimi niebezpiecznymi treściami i kontaktami z innymi użytkownikami Internetu (sprawcami cyberprzemocy) mogą mieć do czynienia dzieci i młodzież? Oto lista (wybranych) przykładów:

    • pornografia (dzieci mogą być wykorzystywane do jej tworzenia, jak i być jej odbiorcami),

    • treści pokazujące agresję i przemoc,

    • przekazy zachęcające do zachowań szkodliwych i/lub autodestrukcyjnych (przyjmowanie narkotyków, niebezpiecznych środków na odchudzanie, samookaleczanie się),

    • treści o charakterze uprzedzeniowym wobec określonej grupy ludzi (np. narodowościowej),

    • sexting (przesyłanie lub publikowanie osobistych materiałów o treści erotycznej lub pornograficznej, np. zdjęć, zazwyczaj przez telefon),

    • grooming (uwodzenie dzieci i młodzieży przez osobę dorosłą w Internecie),

    • cyberbullying (prześladowanie, oczernianie, ujawnianie delikatnych danych, wykluczenie z jakiejś grupy, podszywanie się pod kogoś w sieci),

    • zastraszanie online,

    • cyberstalking.

Przygotujcie komputer na niebezpieczeństwa w sieci i uważajcie na cyberprzestępców

To teraz pora omówić zagrożenia techniczne, które mogą nas dopaść w Internecie oraz związane z nimi zasady bezpiecznego korzystania z sieci! Oto lista najważniejszych z nich:

    • Twórzcie bezpieczne hasła – takie, które są trudne do złamania, stanowią kombinację małych i wielkich liter, cyfr i znaków specjalnych; unikajcie posługiwania się wszędzie tym samym hasłem czy stosowania hasła łatwego do odgadnięcia, nie udostępniajcie innym żadnych danych do logowania; warto wreszcie zabezpieczyć hasłem także sam komputer czy dyski zewnętrzne.

    • Korzystajcie z dwuetapowej (wieloskładnikowej) autoryzacji – to nic innego jak kolejna warstwa autoryzacji, wymaga podania jakichś dodatkowych danych do zalogowania i w związku z tym zmniejsza ryzyko włamań i kradzieży danych.

    • Zabezpieczcie domową sieć Wi-Fi oraz zachowajcie ostrożność w korzystaniu z publicznych sieci Wi-Fi.

    • Nie zostawiajcie w sieci zbyt wielu danych, zwłaszcza takich, które pozwalają Was namierzyć, usuńcie stare i nieużywane konta na portalach, sprawdźcie ustawienia profili w mediach społecznościowych i tym podobne – cyberprzestępcy tylko czekają na wykorzystanie nawet pozornie drobnych danych (przykładowo phishing należy do najbardziej powszechnych typów oszustw cyfrowych i polega na wyłudzaniu danych wrażliwych za pomocą fałszywych sms-ów czy e-maili).

    • Porozmawiajcie z dzieckiem o podejrzanych wiadomościach (podszywających się np. pod bank) i zasadach bezpiecznego korzystania z aplikacji, np. z systemu bankowości elektronicznej.

    • Zwracajcie uwagę na certyfikat SSL – daje Wam to gwarancję, że dana strona jest bezpieczna; jak sprawdzić, czy witryna, do której przechodzicie ma aktualny certyfikat SSL? W większość przeglądarek jest on oznaczony kłódką przy adresie strony. Możecie też samodzielnie to sprawdzić, jeśli adres strony zaczyna się od „https”, to będzie ona bezpieczna. Za wszelką cenę starajcie się omijać adresy stron pozbawione certyfikatu SSL.

    • Zadbajcie o oprogramowanie antywirusowe oraz jego regularną aktualizację.

    • Wykonujcie regularną aktualizację oprogramowania, systemu i przeglądarki.

    • Jeśli coś wzbudzi Waszą wątpliwość, nie wahajcie się zasięgnąć porady u specjalisty w zakresie cyberbezpieczeństwa.

Wprowadźcie blokadę szkodliwych dla dzieci treści

Nigdy nie wiadomo, na co natrafi nasze dziecko w Internecie. Pozostawienie go samego w obliczu takiego zagrożenia nie jest odpowiedzialnym wyborem. Im młodsze dziecko, tym kontrola rodzica nad działaniami pociechy w Internecie powinna być większa. Z najmłodszymi internautami warto wspólnie spędzać czas przed komputerem albo mieć ekran cały czas na oku. Nawet wtedy nieodzowne jest jednak upewnienie się, że treści dostępne dla dziecka w sieci zostały właściwie przefiltrowane. Można to zrobić choćby za sprawą ustawień przeglądarki, rozszerzeń czy specjalnych programów. Zalecane jest także otwieranie osobnego konta dla dzieci i nie przekazywanie mu dostępu do kont rodziców. W ramach ograniczania treści dostępnych dla dziecka możesz włączyć usługę blokowania szkodliwych stron (przede wszystkim tych zawierających pornografię czy agresywne treści) lub samodzielnie stworzyć listę witryn, które może odwiedzać Twoja pociecha. Warto także kontrolować czas, który przed ekranem spędzają najmłodsi. 

Uważajcie na uzależnienie od internetu i/lub komputera!

Uzależnienie od Internetu jest zjawiskiem, które trudno dokładnie zdefiniować, a tym samym – zbadać jego faktyczny zakres występowania. Najogólniej przyjmuje się jednak, że o uzależnieniu od Internetu mowa wtedy, gdy osoba nie ma poczucia kontroli nad czasem spędzanym w sieci i powoduje to jej trudności z funkcjonowaniem społecznym. Nierzadko niełatwo jest określić, kiedy mamy już do czynienia z uzależnieniem. Niemniej, warto zawczasu trzymać rękę na pulsie. Cyberhigiena, czyli odnalezienie właściwych proporcji między światem cyfrowym a analogowym, powinna być stałym i nawracającym tematem rozmów rodziców z dziećmi, zwłaszcza w przypadku nastolatków, wśród których średni czas korzystania z komputera wzrasta. Co powinna obejmować cyberhigiena? Są to między innymi: strefy lub pory dnia bez urządzeń elektronicznych, poranki i wieczory pozbawione Internetu i naświetlania ekranem, nieprzenoszenie każdej sfery życia do telefonu czy komputera (np. pamiętnik czy listy zakupów można robić na papierze), angażowanie (siebie i dziecka) w relacje oraz aktywności w świecie realnym.

Zasady bezpiecznego korzystania z Internetu przez dzieci – podsumowanie

Internet może być dla dzieci niezwykle wartościowym narzędziem, wspomagającym je w zdobywaniu wiedzy, podnoszeniu umiejętności, budowaniu przyjaźni czy poszerzaniu horyzontów. Kiedy tylko nasze dziecko wchodzi do świata Internetu, musimy zadbać o właściwą edukację w zakresie bezpieczeństwa w sieci oraz cyberhigienę. Oto najważniejsze reguły bezpiecznego poruszania się w Internecie i zagrożenia internetowe w pigułce:

    • jeśli z Internetu korzysta młodsze dziecko, koniecznie stosuj blokadę niechcianych stron i zawsze bądź w pobliżu i spoglądaj na ekran lub korzystaj z dzieckiem wspólnie z Internetu,

    • rozmawiajcie w domu o sprawdzonych zasadach bezpiecznego korzystania z sieci, ustalcie reguły (obowiązujące zarówno dzieci, jak i rodziców dotyczące) technicznego bezpieczeństwa w sieci i ostrożności w kontaktach z innymi osobami, 

    • stale poszerzajcie swoją wiedzę na temat cyberbezpieczeństwa – to obszar niezwykle dynamicznie się zmieniający, możemy nie być świadomi pewnych nowych zagrożeń, a cyberprzestępcy nie śpią!

    • bądźcie czujni na wczesne sygnały uzależnienia od komputera i/lub Internetu,

    • opowiedzcie dzieciom o możliwych zagrożeniach internetowych, takich jak: phishing, kradzież poufnych danych, złośliwe oprogramowania, brak certyfikatu SSL, a także: pornografia dziecięca, grooming, sexting, cyberbullying, 

    • zbudujcie wokół tego tematu atmosferę wzajemnego zaufania i szczerości, aby dziecko nie wahało się zwrócić do rodzica o pomoc w przypadku niepokojącego zdarzenia w sieci.

Źródła:

S. Bębas, Cyberzagrożenia a bezpieczne zachowania w internecie, [w:] Budowanie poczucia bezpieczeństwa w czasach pandemii oraz zagrożenia terroryzmen i wojną, red. nauk. E. Jasiuk, A. Chochowska, Warszawa 2023, s. 200–219.

S. Wójcik, Zagrożenia dzieci i młodzieży w internecie (Dzieci się liczą. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę), dostępny w internecie: https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/586 [data dostępu: 09.09.2024].

Ł. Wojtasik, Rodzice wobec zagrożeń dzieci w internecie, „Dziecko Krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka” 2009, T. 8, nr 1, s. 90–99.