- today
- label Rozwój mowy
- favorite 0 polubień
- remove_red_eye 264 odwiedzin
- comment 0 komentarzy
Rozwój mowy u dziecka zaczyna się już w okresie płodowym i przyjmuje się, że w najintensywniejszej formie trwa do około siódmego roku życia człowieka. To spory kawałek czasu – jakże ważnego dla dziecka i rodzica. Jak mądrze wspierać pociechę w nauce mówienia? Jak przebiega rozwój mowy? I dlaczego puzzle mogą pomóc maluchowi się rozgadać?
Spis treści
1. Rozwój mowy dziecka – co musisz o nim wiedzieć. Okresy rozwoju mowy dziecka
2. Etapy rozwoju mowy dziecka – charakterystyka
3. Pierwsze puzzle Kapitana Nauki wspierające rozwój mowy dziecięcej: 3 kroki
4. Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 1
5. Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 2
6. Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 3 w przygotowaniu!
Rozwój mowy dziecka – co musisz o nim wiedzieć. Okresy rozwoju mowy dziecka
Rozwój mowy to długotrwały i skomplikowany proces, wymagający ogromnego nasilenia mocy poznawczych. Przyjmuje się, że trwa on już od okresu płodowego i ciągnie się aż do około siódmego roku życia. A co dzieje się pomiędzy? Jak wyglądają meandry rozwoju języka dziecka?
W literaturze naukowej można znaleźć liczne propozycje podziału rozwoju mowy dziecka na etapy. Oczywiście mają one wyłącznie charakter teoretyczny i orientacyjny, każde dziecko kształtuje mowę we właściwym sobie tempie i w indywidualny sposób. Ogólne klasyfikacje rozwoju języka stanowią jednak pomocny punkt odniesienia i źródło przydatnych wskazówek dla rodziców czy opiekunów. Autorem najczęściej przywoływanej systematyzacji jest Leon Kaczmarek. Według badacza rozwój mowy przebiega według 5 następujących etapów:
0. Etap przygotowawczy (okres prenatalny).
1. Okres melodii (pierwszy rok życia).
2. Okres wyrazu (1–2 r.ż.).
3. Okres zdania (2–3 r.ż.).
4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3–7 r.ż.).
Etapy rozwoju mowy dziecka – charakterystyka
Czym charakteryzuje się każdy z tych etapów? I jak mądrze je wykorzystać, żeby zapewnić dziecku odpowiedni rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych?
Etap przygotowawczy
Człowiek kształtuje mowę już od okresu prenatalnego, a ściślej – głównie między trzecim a dziewiątym miesiącem życia płodowego. W okresie płodowym tworzą się poszczególne narządy mowy, np. język (od czwartego do ósmego tygodnia), małżowiny uszne (około siódmego lub ósmego tygodnia ciąży), błędniki (od czwartego tygodnia), krtań, płuca i inne. Co więcej, w czasie ciążowych miesięcy dziecko zaczyna już używać rozwijających się narządów mowy. Kształtujący się zmysł równowagi uwrażliwia dziecko na wszelkie zjawiska rytmiczne, pozwalając mu na przykład na odczucie rytmu kroków matki. Z czasem dziecko zaczyna też odbierać sygnały akustyczne, w tym – od trzeciego trymestru ciąży rozpoznaje głos matki. Ponadto, na prenatalnym etapie rozwoju dziecka występują już pierwsze ruchy języka, które mają znaczenie dla rozwoju mowy w kolejnych latach życia dziecka, chodzi tu zwłaszcza o ssanie, lizanie czy połykanie.
Okres melodii
Obejmuje dwanaście pierwszych miesięcy życia dziecka. Dominantą tego okresu rozwoju mowy, jak sugeruje jego nazwa, są właściwości brzmieniowe, melodia mowy. Dziecko wykazuje szczególną wrażliwość na dźwięki, ich różne właściwości, takie jak rytm, tempo, iloczas, akcent, intonacja. Odróżnia też język matki od innych języków.
Głównymi środkami komunikacji w tym czasie są płacz i krzyk niemowlęcy. Na tym etapie dziecko informuje przede wszystkim o swoich potrzebach i konieczności ich zaspokojenia. Zdarza się, że rodzice są w stanie zróżnicować płacz malca i przypisać jego brzmienie do określonej informacji za nim stojącej: np. głód, przemoczona pieluszka, ból czy odczucie zimna.
Pierwszy rok życia dziecka to także czas, w którym malec zaczyna najpierw głużenie, a następnie – gaworzenie. Głużenie pojawia się zwykle około drugiego lub trzeciego miesiąca życia dziecka, polega ono na wydawaniu przypadkowych dźwięków, najczęściej głosek tylnojęzykowych (co wynika z dominującej pozycji leżącej). Zwykle świadczy ono o dobrym samopoczuciu maluszka i pojawia się nieświadomie, a nawet bez jego wiedzy. Od około piątego lub szóstego miesiąca życia obserwujemy już gaworzenie, a więc kontrolowane przez słuch produkowanie dźwięków przez naśladowanie oraz powtarzanie. Istotną różnicą pomiędzy głużeniem a gaworzeniem jest właśnie ów czynnik słuchowy, dzieci głuche od urodzenia głużą, lecz nie gaworzą. W okolicach dziewiątego miesiąca życia mamy już z kolei do czynienia z echolalią fizjologiczną – polega ona na powtarzaniu zasłyszanych sylab czy dźwięków. Mniej więcej w dwunastym miesiącu życia dziecko potrafi już z powtarzanych sylab układać proste wyrazy, np. „ma-ma”, „ba-ba” itp.
Okres wyrazu
Kolejny z okresów rozwoju mowy przypada na około drugi rok życia dziecka. W tym czasie dziecko rozumie już w pewnym zakresie słowa oraz zaczyna powoli kształtować umiejętność wypowiadania swoich pierwszych słów. Trzeba jednak zaznaczyć, że rozumienie mowy zdecydowanie przeważa tutaj nad jej artykulacją. Między pierwszym a drugim rokiem życia dziecko zaczyna używać nieco bardziej rozbudowanego zasobu słownictwa. W słowniku dziecka pojawiają się głównie rzeczowniki konkretne, tj. nazywające osoby, zwierzęta, części ciała lub przedmioty z najbliższego otoczenia, a także czasowniki określające czynność, głównie związane z codziennymi zajęciami lub potrzebami, np. picie, jedzenie, ubieranie, mycie rączek. W słowniku dziecka pojawiają się wówczas także wyrazy dźwiękonaśladowcze, np. miau, bam, io io itp. Dziecko używa stopniowo coraz więcej głosek i sukcesywnie ulepsza ich artykulację. Powszechne na tym etapie rozwoju dziecka jest także zamienianie trudnych artykulacyjnie głosek na łatwiejsze lub pomijanie jakichś głosek w wypowiedzi.
Według szacunków do drugiego roku życia słownik dziecka zawiera od 50 do 200 czy nawet 300 słów. Oczywiście są to wartości jedynie przybliżone, ponieważ rozwój mowy przebiega indywidualnie u każdego dziecka.
Okres zdania
To czas między drugim a trzecim rokiem życia dziecka. To niezwykle ważny i intensywny okresu rozwoju języka, maluch zaznajamia się wstępnie z gramatyką danego języka. W tym czasie, co naturalne, popełnia jeszcze wiele błędów, chociaż wynikają one – paradoksalnie – z twórczego podejścia do składniowych i fleksyjnych zawiłości. Dziecko mówi przykładowo „chcem” zamiast „chcę”, odmienia „pisam” w miejsce „piszę” itd. Ważnym etapem w rozwoju języka będzie też pojawienie się pierwszych zdań, najczęściej zbudowanych z dwóch elementów. Dziecko potrafi przykładowo powiedzieć: „mama śpi”, „ja jem”.
Z reguły już między trzecim a czwartym rokiem życia dziecko potrafi budować nieskomplikowane zdania złożone, np. „Kocham kotka, który śpi”. Na tym etapie życia dziecko wypowiada już wszystkie samogłoski i właściwie wszystkie spółgłoski, chociaż zdarzają się jeszcze pomyłki czy podmiany na łatwiejsze do wymówienia głoski. Dziecko rozwija zakres słownictwa liczący średnio od 500 do 1000 wyrazów.
Okres swoistej mowy dziecięcej
To najdłuższy z okresów rozwoju mowy, przypada bowiem od trzeciego do siódmego roku życia dziecka. Próg siedmiu lat jest zwyczajowo zrównywany z końcem rozwoju mowy i pełnią rozkwitu języka dziecka, chociaż w następnych latach człowiek nadal pracuje nad poszerzeniem swoich zdolności komunikacyjnych czy narracyjnych. W okresie swoistej mowy dziecięcej kilkulatek zaczyna prowadzić właściwie swobodne rozmowy. To bardzo długi okres, o niezwykle złożonej dynamice przemian języka dziecka. Zasadniczo można jednak powiedzieć, że dziecko używa stopniowo coraz szerszego zakresu słownictwa, lepiej rozpoznaje prawidła normy językowej i potrafi ocenić wypowiedzi (np. innych dzieci) jako błędne, poprawia swoje umiejętności artykulacyjne, coraz rzadziej zdarza mu się uciekać do ułatwień czy opuszczania głosek, kilkuletnie dziecko rozumie ponadto coraz więcej słów i trafnie rozpoznaje konteksty ich użycia. Zwłaszcza okres przedszkolny to czas radosnego słowotwórstwa, dzieci tworzą swoje własne pierwsze słowa, zrozumiałe dla otoczenia, lecz stanowiące neologizmy. Ponadto, przypadający na około czwarty rok życia wzmożony rozwój poznawczy i intelektualny, wiążący się z eksplozją ciekawości powoduje, że do języka dziecka wkracza coraz więcej zdań pytających. Około siódmego roku życia dziecko osiąga właściwie dorosłość językową, to znaczy, że może nim władać jak jego dojrzały użytkownik, choć – co oczywiste – dysponuje na razie skąpszym zasobem leksykalnym. To właśnie opisanym powyżej elementom językowego rozwoju dziecka, zwłaszcza nasilonej aktywności słowotwórczej i zabawnemu z punktu widzenia dorosłych czerpaniu z zasobu fleksyjnego polszczyzny, ów etap rozwojowy zawdzięcza swoją nazwę.
Pierwsze puzzle Kapitana Nauki wspierające rozwój mowy dziecięcej: 3 kroki
Opisane powyżej etapy rozwoju dziecka wymagają troskliwego wsparcia rodziców. Co więcej, rozwój mowy przebiega u każdego dziecka inaczej, co powinno dodatkowo wzmóc czujność i wrażliwość dorosłych na potrzeby dziecka. Pomysłów na mądre wsparcie rozwoju mowy wyróżniamy całe mnóstwo! Tym razem proponujemy serię pierwszych puzzli, które zostały zaprojektowane tak, aby w trzech krokach towarzyszyć małym i dużym na drodze do języka dziecka. Jakie to kroki?
KROK 1: Pierwsze słowa i dźwięki (od 12. miesiąca życia).
KROK 2: Pierwsze zdania i nowe słowa (od 18. miesiąca życia).
KROK 3 (obecnie w przygotowaniu): Pierwsze historyjki do opowiadania (od 2. roku życia).
Jeśliby przepisać to na wyżej omówioną klasyfikację Leona Kaczmarka, to trzy kroki Kapitana Nauki obejmują (choć nie pokrywają się ściśle z umownym podziałem badacza) następujące etapy rozwoju mowy dziecięcej: okres wyrazu, okres zdania, a także początkowe etapy okresu swoistej mowy dziecięcej.
Nie należy zarówno powyższych podziałów, jak i oferowanych materiałów edukacyjnych traktować w sposób sztywny. Trzeba pamiętać, że rozwój mowy przebiega ponad umownymi podziałami, które stanowią jedynie zbiór wskazówek przydatnych do najlepszego wsparcia malucha. Oczywiście, mogą one stanowić ważny element profilaktyki rozwoju mowy, pomagający dostrzec nieprawidłowości w przebiegu nauki mowy poszczególnych dzieci i sygnalizujący konieczność konsultacji ze specjalistą!
Do pierwszych puzzli zostały dołączone również materiały opracowane przez logopedę, które pomogą w pełnym i zgodnym z indywidualnym rozwojem języka dziecka wykorzystaniu zabawki.
A w jaki sposób to właśnie puzzle mogą być przydatne do rozgadania naszych maluchów? Wyjaśniamy!
Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 1
W ramach pierwszego kroku proponujemy dwa opakowania puzzelków przeznaczone dla dzieci od dwunastego miesiąca życia, kiedy dziecko znajduje się właściwie w okresie wyrazu. Do wyboru macie:
• Auta. Pierwsze puzzle – zestaw 15 dwuelementowych prostych puzzli, na których maluch znajdzie barwne rysunki różnego rodzaju pojazdów znanych mu z otoczenia: samochodów, traktora, koparki, skutera, radiowozu, autobusu, ambulansu czy lśniącego wozu strażackiego. Podsycają naturalną ciekawość dziecka i inspirują je do naśladowania odgłosów z otoczenia, jakże ważnych w przebiegu kształtowania się umiejętności mówienia. Wzbogacenie słownika o nowe wyrazy dźwiękonaśladowcze wspiera późniejsze budowanie prostych zdań, np. „Jedzie łi-łu” może oznaczać komunikat „Jedzie wóz strażacki”, zbyt trudny początkowo do wymówienia. W ten sposób puzzelkowe zabawy pomagają rozwijać zakres pierwszych słów dziecka.
• Zwierzęta. Pierwsze puzzle – to kolejny pakiet 15 puzzli złożonych z dwóch elementów. Tym razem goszczą na nich nieprzestające fascynować dzieci zwierzątka. Przynoszą one korzyści dla rozwoju mowy dziecka podobne do tych, które dają puzzelki z autkami. Co istotne, zabawa puzzlami rozwija nie tylko sprawność narządów mowy, oswajanie przez dziecko pierwszych wyrazów czy rozumienie mowy, lecz także – wspiera kształtowanie się motoryki małej dziecka, związanej z pracą jego rączek i paluszków, wzmacnia logiczne myślenie oraz wyostrza spostrzegawczość. Kolorowe ilustracje oraz przyjemne w dotyku faktury pobudzają zmysły i wspierają procesy nauki.
Do każdego z opisywanych tutaj (oraz poniżej) zestawu puzzli dołączona jest książeczka-harmonijka zawierająca przystępnie napisane instrukcje dla rodziców. Logopeda podpowiada, jak umiejętnie zwiększać poziom trudności zabaw, na jakie sposoby można bawić się puzzlami, by rozwijać konkretne umiejętności dziecka. Wszystkie puzzelki zostały przygotowane z myślą o bezpieczeństwie dzieci: wykonano je z grubej tektury o zaokrąglonych rogach.
Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 2
Krok 2 zapewnia materiały dla dzieci od osiemnastego miesiąca życia, wspierające malucha w nauce nowych wyrazów oraz sztuce budowania pierwszych zdań. Ich celem jest towarzyszenie dziecku w nauce rozpoznawania otaczającego go świata! Polecamy dwa zestawy puzzelków: Pierwsze puzzle. W domu oraz Pierwsze puzzle. Na spacerze. W obu pudełkach znajdziecie po 14 wieloelementowych tematycznych układanek, 6 dwuelementowych kwadratów oraz 8 trójelementowych prostokątów. Dzięki temu możecie dopasować poziom trudności do aktualnego stanu emocjonalnego dziecka czy jego umiejętności. Puzzle W domu oraz Na spacerze zaznajamiają dziecko z czasownikami opisującymi czynności: ubieranie się, krojenie sałatki, jedzenie, granie w piłkę czy przechodzenie przez jezdnię. Dzięki nim dziecko używa prostych struktur zdaniowych, np. „Jaś gra”, „Ania je” itd., a operowanie wieloma elementami układanki zwraca uwagę dziecka na segmentową budowę zdań.
Puzzelki, stymulujące jednocześnie wiele zmysłów, w przyjemny i wolny od presji sposób zachęcają dziecko do przeżywania i opisywania świata – tego bliższego, domowego, i nieco dalszego – możliwego do obejścia podczas spaceru na małych nóżkach.
Rozwój mowy z Kapitanem Nauką – krok 3 w przygotowaniu!
W przygotowaniu pozostaje jeszcze trzeci krok – skupiony na rozwijaniu zdolności narracyjnych dziecka, umiejętności formułowania dłuższych opowieści i opowiadania o sobie oraz innych.
Źródła:
Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977 (wyd. 3).
Zalewska S., Psychopedagogiczne uwarunkowania rozwoju mowy u dziecka, „Studia Gdańskie” 2002–2003, R. XV–XVI.
Kamińska B., Siebert B., Podstawy rozwoju mowy u dzieci, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2012, nr 6 (5).
Komentarze (0)