Jak rozwijać spostrzeganie wzrokowe u dzieci? Cz.1

Z artykułu dowiesz się:
- co to jest spostrzeganie wzrokowe
- jak rozwija się spostrzeganie wzrokowe u dzieci
- jak dobrać ćwiczenia na spostrzeganie wzrokowe

Czym jest spostrzeganie wzrokowe?

Spostrzeganie wzrokowe to „zdolność do rozpoznawania i przetwarzania bodźców wzrokowych, a także do ich interpretowania przez odniesienie do doświadczenia”. Umiejętność ta polega na przetwarzaniu bodźców wzrokowych dzięki procesom poznawczym i emocjonalnym. Spostrzeganie angażuje bowiem myślenie, pamięć, uwagę i wyobraźnię. Nie jest to wyłącznie dokładne „oglądanie” rzeczywistości, gdyż każdy obraz odbierany przez oko jest analizowany i interpretowany przez mózg.

Spostrzeganie wzrokowe ma ogromne znaczenie w poznawaniu świata. Kształtuje m.in. myślenie, sposób komunikacji językowej, orientację w otoczeniu, a także odpowiada za naukę czytania i pisania. Dzięki prawidłowo rozwiniętemu spostrzeganiu dzieci potrafią zauważać subtelne różnice między podobnymi znakami graficznymi, wyodrębniać figurę z tła, odtwarzać przedstawione wzory według instrukcji czy układać kształty i wzory z pamięci.

Jak rozwija się spostrzeganie wzrokowe?

Rozwój spostrzegania wzrokowego w pierwszym roku życia

Wzrok jest jednym z najsłabiej rozwiniętych zmysłów w chwili narodzin człowieka, ale przez pierwsze sześć miesięcy życia dziecka rozwija się bardzo intensywnie. Badania pokazują, że świat widziany oczami noworodków jest czarno-biały, nieostry i rozmyty. Mimo tego już w pierwszym miesiącu życia mały człowiek potrafi skupiać wzrok na twarzy osoby, która się nim opiekuje, oraz śledzić ruch przedmiotu po łuku.

Karty kontrastowe malucha (0+ mies.)

W drugim miesiącu życia dziecko zaczyna dostrzegać ruch i preferuje bodźce motoryczne nad inne bodźce wzrokowe, takie jak kształt czy kolor. Lubi też patrzeć na obiekty tworzące wzór. Jego wzrok przyciągają wyraźnie zarysowane wzory i przedmioty o zdecydowanie kontrastowych, czarno-białych krawędziach. Dzięki temu uczy się rozpoznawać granice przedmiotów, co przygotowuje je do tego, aby za chwilę samodzielnie chwytać zabawki.

Między trzecim a czwartym miesiącem życia następuje koordynacja widzenia obuocznego oraz zdolność widzenia głębi (widzenie trójwymiarowe). Dzięki tym umiejętnościom mały człowiek odkrywa zasady stałości kształtu i wielkości przedmiotu, a więc przedmiot oglądany przez dziecko z różnych perspektyw i z różnych odległości zachowuje stałe cechy. Na przykład maluch wie, że ma do czynienia z dwiema kulkami, mimo tego, że różnią się wielkością i kolorem. W tym okresie dziecko zaczyna również reagować uśmiechem na widok opiekuna. Reagowanie uśmiechem na uśmiech jest jednym z najważniejszych etapów rozwoju społeczno-emocjonalnego oraz intelektualnego, stymuluje bowiem dziecko do aktywnego patrzenia. Badania pokazują, że dziecko zdecydowanie dłużej przygląda się twarzy uśmiechającego się dorosłego, ma więc większą szansę szybciej odróżniać poszczególne części twarzy, np. usta, nos, czoło czy brodę. Szybciej rozwija również umiejętności komunikacji werbalnej.

Karty kontrastowe malucha (3+ mies.)

Między szóstym a siódmym miesiącem rozwija się koordynacja wzrokowo-ruchowa. Dziecko patrzy za przedmiotem, który spada na ziemię. Potrafi samodzielnie manipulować zabawkami, poznając je za pomocą wielu zmysłów jednocześnie, a więc już nie tylko za pomocą wzroku, lecz także słuchu, dotyku, węchu, a nawet smaku. Stopniowo opanowuje umiejętność przyciągania do zabawy przedmiotów, które znajdują się w zasięgu jego ręki. Uczy się posługiwać łyżką, kredką i młoteczkiem. Na tym etapie sprawność funkcji wzrokowych jest już ściśle powiązana z rozwojem ruchowym.

Karty kontrastowe malucha (6+ mies.)

Rozwój spostrzegania wzrokowego między drugim a trzecim rokiem życia

Starsze dziecko potrafi samodzielnie przewracać strony w książeczkach, wskazywać palcem obiekt, który znajduje się na obrazku, oraz naśladować ruchy opiekuna, np. podczas tańców czy śpiewania piosenek z pokazywaniem.

Dzięki umiejętności chodzenia (2.–3. r.ż.) dziecko zaczyna bardzo aktywnie poznawać świat. Na tym etapie rozwój spostrzegania wzrokowego idzie w parze z rozwojem motorycznym i intelektualnym. Im więcej różnorodnych zabaw ruchowych i konstrukcyjnych, tym więcej nowych doświadczeń i schematów, które można zastosować w nowych sytuacjach. Im lepiej rozwinięte umiejętności komunikacji werbalnej, tym większe możliwości eksperymentowania, którego skuteczność zależy również od rozumienia instrukcji i opisów otrzymywanych od dorosłego.

Rozwój spostrzegania wzrokowego u przedszkolaków

U przedszkolaków rozwój spostrzegania wzrokowego jest ściśle związany z umiejętnościami koncentracji, pamięci oraz rozumowania, co przekłada się na gotowość do nauki czytania i pisania. Im lepiej dziecko radzi sobie z rozróżnianiem figur, rozumieniem symboli, następstw zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowych, tym łatwiej będzie mu rozróżniać litery od liczb i innych znaków.

Ćwiczenia spostrzegania wzrokowego powinny uwzględniać:

• trening koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• doskonalenie umiejętności analizowania kształtów i układów graficznych przez wyodrębnianie głównego przedmiotu z tła i kierowanie na niego uwagi,
• kształtowanie stałości spostrzegania przedmiotów, czyli zdolności do kategoryzowania ich według wielkości, rozmiaru i barwy niezależnie od perspektywy patrzenia,
• rozwijanie umiejętność orientacji w przestrzeni.

28 zabaw rozwijających spostrzeganie wzrokowe u dzieci

Przeczytaj także 2. część artykułu pt: 28 zabaw rozwijających spostrzeganie wzrokowe u dzieci. Cz. 2

We wpisie znajdziesz propozycje 28 zabaw rozwijających percepcję wzrokową. Podzieliliśmy je według wieku na:
•  zabawy dla maluszków (1–3 lata)
• zabawy dla przedszkolaków (3–6 lat)

Bibliografia:
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków, 2007.
Malinowska M., Rozwój percepcji wzrokowej i aktywności plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym, „Nauczyciel i Szkoła”, 2011, nr 2.
Sobkowiak M., Jak wspierać rozwój przedszkolaka?, Samo Sedno, Warszawa 2019.
Zych A., Zwierzęta czarne i białe. Poradnik dla opiekunów, Edgard, Warszawa 2020.

Autorka:
Monika Biaduń – pedagog, absolwentka doktoranckich studiów pedagogicznych, recenzentka merytoryczna publikacji edukacyjnych dla dzieci. Zwolenniczka holistycznego podejścia do rozwoju dziecka i pasjonatka metod edukacji alternatywnej. Entuzjastka kreatywnych zabaw, które rozbudzają dziecięce zainteresowania i wyobraźnię oraz wspierają samodzielne myślenie.